Zbiory Działu Historycznego, założonego w 1966 r., są różnorodne i bogate. Posiadamy m.in. numizmaty, militaria oraz bogaty zbiór tłoków pieczętnych z XIX-XX w. Archiwum gromadzi dokumenty, fotografie i afisze ukazujące przede wszystkim historię Sanoka i ziemi sanockiej.

Niewątpliwie najliczniejszą grupę stanowią monety, a wśród nich znajduje się najcenniejsza i zarazem najstarsza znaleziona na terenie Polski – złota moneta celtycka, datowana na II w. p.n.e. Jest to stater typu Nike, będący wiernym naśladownictwem monet Aleksandra Macedońskiego. Na awersie przedstawiona jest głowa Pallas Ateny w hełmie korynckim, zaś na rewersie postać Nike, bogini zwycięstwa oraz napis w języku greckim. Stan zachowania monety jest bardzo dobry. Moneta ta została znaleziona w 1965 r. w Trepczy k. Sanoka. Oprócz niej posiadamy jeszcze przeszło 50 monet antycznych, głównie rzymskich.

Kolekcję uzupełnia ponad 2 tysiące monet oraz banknotów z różnych okresów i różnych krajów. Wśród banknotów ciekawostkę stanowią pierwsze polskie pieniądze papierowe – bilety skarbowe z okresu insurekcji kościuszkowskiej. Na osobną uwagę zasługuje skarb składający się ze 1007 srebrnych monet szwedzkich i polskich z XVI i XVII w. Znaleziony został w Tarnawie Dolnej k. Sanoka. Najstarszą monetą jest szeląg lenny Albrechta z 1530 r., natomiast najmłodszą półtorak dla Szwecji bity w Elblągu z 1633 r.

Muzeum posiada również zbiór około 300 medali i plakiet pamiątkowych. Duża część kolekcji pochodzi z okresu międzywojennego i jest darem znanego kolekcjonera Adama Gubrynowicza z Zagórza. Zbiór medali jest uzupełniany i powiększany.

Oprócz medali w kolekcji posiadamy też ordery i odznaczenia, głównie austriackie i polskie, wśród których najcenniejsza jest złota miniaturka Orderu Virtuti Militari z czasów Księstwa Warszawskiego. Zbiór uzupełniają drobne znaczki i żetony oraz odznaki upamiętniające różne wydarzenia. Posiadamy też biżuterię patriotyczną z lat 1914-1918.

Wspomniano wyżej o kolekcji tłoków pieczętnych – muzeum posiada ich w swoich zbiorach 122. Są to głównie tłoki pieczęci samorządów wiejskich z okolic Sanoka oraz różnych instytucji i urzędów – oświatowych, kościelnych, społecznych i wojskowych. Należy też wymienić kolekcję XIX- i XX-wiecznych fajeczek wykonanych z gliny, pianki morskiej, drewna czy kamienia. Ciekawostką jest kilkadziesiąt kłódek rytualnych, wydobytych z grobów żydowskich na nie istniejącym już cmentarzu w trakcie prowadzenia prac ziemnych. Reprezentowane są też wyroby sanockiego kowalstwa.

Mamy również dość duży zbiór militariów. Niestety, jest to zbiór nie w pełni ukazujący ich historyczny rozwój. Broń zawsze wzbudzała duże zainteresowanie. Dotyczy to broni zarówno dawnej, jak i współczesnej. Jej okazy często są bardzo efektownie wykonane, a niektóre z nich to prawdziwe dzieła sztuki. Nasze muzeum posiada także takie egzemplarze, na które należy zwrócić szczególną uwagę. Do nich można zaliczyć: niekompletną XVIII-wieczną kopię zbroi typu maksymilianowskiego, pochodzącą prawdopodobnie z zamku Firlejów w Odrzykoniu k. Krosna, XVIII-wieczny napierśnik, zapewne pochodzenia wschodniego, cały bogato zdobiony cyzelunkiem. Podobnie zdobiony jest hełm również jakiegoś wschodniego XVIII-wiecznego wojownika, kompletu dopełnia tarcza tego samego typu i karwasz (część zbroi chroniąca przedramię).

Polskie uzbrojenie ochronne reprezentuje kolczuga, siedem napierśników husarskich i trzy szyszaki pochodzące z miejscowości Siedliszcza k. Chełma Lubelskiego, a należące niegdyś do chorągwi husarskiej pułku hetmańskiego Rzewuskich. Broń biała prezentowana jest przez broń sieczną pochodzącą z różnych okresów i krajów. Szczególną urodą wyróżnia się tu szabla turecka z XVIII w. z pięknie zdobioną głownią i rękojeścią pokrytą wykładziną rogową. 

Najstarszym egzemplarzem broni palnej jest lufa działka, typu falkonet, datowana na 1. połowę XVI w. Zabytek ten należy do szczególnie rzadkich okazów wczesnonowożytnej artylerii, datowanej na czasy panowania Zygmunta Starego. Według tradycji działko to było używane w bitwie pod Chocimiem w 1621 r. Są też moździerze, tzw. „wiwatówki″, z których podczas uroczystości kościelnych oddawano salwy. Posiadamy też kilka pistoletów skałkowych z XVII i XVIII w. oraz kilka kapiszonowych z XIX w. Z bronią prochową łączy się prochownica rosyjska z XVIII w. wykonana z poroża jelenia.

Militaria współczesne prezentowane są przez broń używaną w czasach niedawnych, m.in. karabiny typu: „Werndl″, „Mosin″, „Kropatschek″; pistolety: „TT″; rewolwery: „Nagant″; pistolety maszynowe: „PPS″ i „PPSz″; karabiny maszynowe: ckm „Maxim″, ckm „Goriunow″, rkm „DP-28″, wkm „DSzK″ oraz kolekcję bagnetów, także hełmów niemieckich, radzieckich i polskich.

Warto tu jeszcze nadmienić, że w swoich zbiorach posiadamy pamiątki po 2. Pułku Strzelców Podhalańskich, który przez cały okres międzywojenny stacjonował w Sanoku. Jest to 5 odznak pułkowych, w tym dwie oficerskie, naramienniki, 4 rogatywki i 3 kapelusze wojskowe oraz przeszło 250 fotografii związanych z pułkiem.

Jak wspomniano na początku, w naszym archiwum gromadzimy dokumenty dotyczące Sanoka i okolicy. Najciekawszymi z nich są księgi cechowe z Sanoka i Mrzygłodu, a także różnego rodzaju dokumenty kościelne i cerkiewne. Najcenniejszym zespołem archiwalnym są akta rodzinne Mniszek-Tchorznickich. Zbiór dopełnia kilkadziesiąt map i planów, w tym plan Sanoka z 1847 r., przeszło 2000 fotografii oraz pocztówki i afisze.

Andrzej Romaniak